De brief is ongeveer 3,4 meter lang, gesigneerd met ‘Sonogi’ en gedateerd op 25 december 1830 (11^e dag van de 11^e maand van het jaar van de Tijger [het 13^e jaar van de Bunsei-periode], volgens de traditionele Japanse kalender). Waarschijnlijk is de brief geschreven door een van Sonogi’s vrouwelijke kennissen en verstuurd met een van de Nederlandse schepen die Nagasaki verlieten op 1 januari 1831. In de jaren hierna zouden er nog een aantal brieven volgen.

Sonogi bedankt Siebold voor de brieven die hij haar eerder dat jaar stuurde vanaf Batavia en een haven in de buurt. Ze uit haar verdriet en vertelt dat hun dochter Ine (1827-1903) om haar vader vraagt. Ze vermeld ook verschillende cadeaus die ze met haar brief meestuurde, waaronder twee snuifdoosjes met het portret van haar en van Ine. Sonogi bedankt Siebold voor het geld en de cadeaus die hij haar stuurde. Siebold noemt deze ook zijn brieven van maart 1830.

De vier delen van de brief zaten tussen Hoffmans aantekeningen over Korea en waren gemarkeerd als ‘voorbeelden van Japans schrift’. Aafke van Ewijk herkende de schrijfstijl als vrouwelijk en ontcijferde de woorden ‘Ine heeft alles door en vraagt voortdurend naar u, wat mij nog meer hartenpijn bezorgt’. Ine was de naam van Siebolds dochter, zou het een brief van Siebolds vrouw kunnen zijn? Met hulp van gastonderzoeker Miyazaki Katsunori kwamen we tot de conclusie dat het een nog onbekende brief was. Sonogi’s echte naam was Kusumoto Taki, ze was een van de prostituees uit Nagasaki die waren ‘toegewezen’ aan de Nederlanders op Deshima. Hun dochter Kusumoto Ine, of O-ine, trad in de voetsporen van haar vader en werd de eerste vrouwelijke arts in westerse medicijnen in Japan. Er zijn verschillende Japanse tv-series, manga-boeken en recent ook een musical aan haar gewijd.

Sonogi kwam bij Siebold vanuit de plezierwijk Maruyama, in een arrangement dat in die tijd niet ongebruikelijk was. Prostituees die bekend waren als oranda-yuki (zij die de Nederlanders bezoeken) mochten langdurige relaties aangaan met de Nederlandse mannen op het kunstmatige eilandje Deshima in de baai van Nagasaki. In het geval van Sonogi en Siebold lijkt de relatie zich, hoewel hij ongelijk was, te hebben ontwikkeld tot een serieuze, liefdevolle band.

Sonogi liet waarschijnlijk een andere vrouw de brief schrijven, de andere bekende brieven hebben ook allemaal een ander handschrift. Siebold kon de brief zelf niet lezen maar een van zijn studenten vertaalde hem voor hem. Wanneer en waarom Siebold de brief aan Hoffman gaf blijft nog een mysterie. Waarschijnlijk was de brief na verloop van tijd niet meer zo belangrijk voor hem, hij en Sonogi waren uiteindelijk met andere partners getrouwd.

Sonogi meldt dat ze 10 kan zilver (1000 tael) ontving van Siebold als alimentatie. Siebolds opvolger Heinrich Bürger (1806-1858) en de schilder C.H. de Villeneuve zorgden voor de overdracht van het geld. Tien kan zilver komt overeen met zo’n € 130.000 en was in 1830 meer dan genoeg om een huis te kopen in Nagasaki. (Bürger schrijft in een brief aan Siebold dat hij voor hetzelfde bedrag een huis had gekocht voor zijn eigen familie.) Sonogi en Ine trokken eerst in bij een oom van Sonogi en vertrouwden hem het geld toe.

Naast geld bevestigt Sonogi nog andere cadeaus te hebben gekregen: stoffen, ringen, haarpinnen, een kam van schildpadschild en vingerhoedjes. Ze vermeldt dat er drie van de stoffen waren verdwenen. Sonogi waarschuwt Siebold de volgende keer voorzichtiger te zijn. Siebolds kennis ‘de schilder’ (de Villeneuve) zou er meer over moeten kunnen vertellen. Wie de dief was is niet bekend, maar het is duidelijk dat iemand misbruik van de situatie had gemaakt.

Sonogi stuurde zelf ook cadeaus: twee snuifdoosjes met haar en Ine’s portret. Het doosje met het portret van Ine bevindt zich in de collectie van Wereldmuseum Leiden, maar is helaas beschadigd. Het doosje met het portret van Ine aan de binnenkant en Sonogi aan de buitenkant van het doosje is onderdeel van de collectie van het Siebold Memorial Museum in Narutaki, Nagasaki. Ondanks dat het eerste doosje een cadeau was voor Siebolds moeder is het onduidelijk of hij haar ooit verteld heeft over zijn dochter.

Aafke van Ewijk, promovendus en docent bij het Instituut voor Regiostudies

Ivo Smits, Hoogleraar Letteren en Culturen van Japan

Nederlandse vertaling van de brief

vertaald door Aafke van Ewijk.

Ik dank u voor uw brieven van 4, 7 en 14 maart. Ik ben verheugd te horen dat u in goede gezondheid verkeert. Met Ine en mijzelf gaat het ook goed. Ik maakte me zorgen over de zeereis, en het stelt me bovenal gerust te horen dat u veilig aangekomen bent [in Batavia].

Vele jaren waren we verbonden door een raadselachtig lot totdat verontrustende gebeurtenissen u vorig jaar deden terugkeren. Er is geen dag dat ik niet huil. Wanneer ik uw toegewijde brieven bekijk heb ik het gevoel dat ik uw gelaat kan zien en ik verlang naar vervlogen dagen. Omdat ik uw gezicht niet meer kan zien, stel ik me voor dat uw brieven uzelf zijn en er gaat geen dag voorbij waarop ik niet aan u denk. Bovendien heeft Ine alles door en vraagt voortdurend naar u, wat mij nog meer hartenpijn bezorgt. Ine blijft ook maar vragen naar Orson,^[1] wat steeds weer herinneringen oproept. Denkt u zich in hoe wij ons voelen.

Overigens, ik zal nimmer vergeten wat u in uw brief gezegd heeft. Maakt u zich alstublieft geen zorgen over Ine en mij. Wij wonen bij mijn oom, dus wees gerust. Maakt u zich niet druk over onze situatie. Het enige waar ik om bid is dat u gezond blijft. Wij maken ons net zoveel zorgen over u als u zich zorgen maakt over ons. Ik vraag me steeds weer af waarom ons dit moest overkomen. Nogmaals, maakt u zich geen zorgen over ons. Ik bid met heel mijn hart dat u niet getroffen zult worden door ziekte. Daarnaast dank ik u voor alles wat u geschreven heeft.

[Item] Ik ben verheugd te horen dat uw moeder het goed maakt. Doe haar alstublieft de groeten. Ze moet zich wel zorgen gemaakt hebben al die jaren dat u in Japan verbleef.

[Item] Ik dank u voor de met veel zorg uitgekozen geschenken. De ontvangst van geschenken door u gezonden uit zo’n ver land zal ik nooit vergeten. Ik bevestig hierbij dat ik een geldbedrag van tien kan zilver [ongeveer 100.000 euro] ontvangen heb. Ik zal nooit vergeten dat u ons dit toegezonden heeft van achter de zee en de bergen, en dank u vanuit het diepst van mijn hart.

[Item] Ik zal nooit vergeten wat u gezegd heeft. Echter, het is niet zoals het hoort. Ik zal het niet vergeten.

[Item] Ik schenk uw moeder een snuifdoos. Deze is gedecoreerd met de beeltenis van Ine. De afbeelding gelijkt zeer goed. Zegt u dit alstublieft tegen uw moeder.

[Item] Aan u schenk ik ook een snuifdoos. Deze is gedecoreerd met de beeltenissen van Ine en mijzelf. Ook deze afbeeldingen geven onze gezichten getrouw weer. Kijkt u alstublieft elke ochtend en avond naar onze portretten en stelt u zich voor dat wij het daadwerkelijk zijn.

[Item] Ik ben blij te horen dat Orson hersteld is van zijn ziekte. Doe hem alstublieft de groeten. Ik schenk hem twintig rollen tabak, een paar geta (houten sandalen), een paar zōri (stro sandalen) en een tabaksbuidel. Het zijn slechts enkele souvenirs.

[Item] Ik begrijp dat Higatohen^[2] het goed maakt. Doe hem alstublieft de groeten.

[Item] Ik wilde u hiernaast nog andere souvenirs zenden maar mijn voorbereiding laat te wensen over. Vergeeft u mij alstublieft.

Bovenstaande is wat ik u wilde zeggen. Ik kijk uit naar uw brief van volgend jaar. Ik hoop dat u niet getroffen zult worden door ziekte. Hier doe ik niets anders dan bidden voor uw gezondheid en een lang leven. Stuurt u mij alstublieft volgend jaar ook een brief, al zijn het maar een paar woorden. Ik verheug mij daar bijzonder op. Ik wil eigenlijk nog veel meer zeggen, maar dat zal ik in een volgende brief doen. Met tegenzin leg ik mijn penseel neer. Hoogachtend,

Sonogi Jaar van de Tijger, elfde maand, elfde dag [25 december 1830]

Aan de heer Siebold

Op een los velletje voegde Taki hieraan toe:

Ik hoop dat u niet ziek wordt en uw dagen in gezondheid doorbrengt. Wij maken het ook goed, dus wees gerust.

[Item] Van de dertien stukken stof die u mij toezond, heb ik er tien ontvangen. Drie stukken heb ik niet ontvangen. Mocht u opnieuw enige geschenken sturen, wees dan voorzichtig alstublieft. Ik heb aan de tekenaar [C.H. de Villeneuve]^[3] verteld wat er gebeurd is, dus vraagt u hem daarover. De tekenaar heeft goed voor ons gezorgd. Dank hem daarvoor alstublieft. Ook meneer Naonosuke [de vertaler Matsumura Naonosuke] en meneer Ryōsai [Siebolds leerling Kō Ryōsai] hebben mij veel geholpen. Bedank hen alstublieft in uw volgende brief. Ik ben erg dankbaar voor de geschenken van zeven ringen, drie haarpinnen, een kam van karet en tien vingerdoppen.

^[1] Orson was de Maleisische bediende van het gezin. Hij reisde met Siebold mee terug naar Batavia.

^[2] Het is onduidelijk over wie het hier gaat.

^[3] De tekenaar Carel Hubert de Villeneuve (1800–1874) was een assistent van Siebold.

Transcriptie van de brief

三月四日、同七日、同十四日、三度

御手紙相とゝき、ありかたく

存上まいらせ候、ます〳〵御きけん

よろしく御くらし遊ハし

候だん承り、御めて度存上

まいらせ候、このかたわたくし

おいね事もぶしニくらし

まいらせ候、御せんちうもいかゝと

あんじくらし候所、御とゞ

こふりなく御つき遊ハし

候だん、まづ〳〵あんしん

いたしまいらせ候、ま事ニ〳〵

ふしきの御ゑんにて、すねん

らい、御なしみニ相成

い候所、このほうニてだん〳〵

御しんぱい事御でき

遊ハし候所ニ、昨年ハ御かへり

になり、ま事ニ〳〵なみだ

でぬ日とてハこれなく候

又このせつハ、こま〳〵との御ふミ

下され、御かをゝ見候こゝち

ニて、御ゆかしくかぎり

のふ、そんじ上まいらせ候、もはや御かをゝ

見る事もならすとそんじ

候へハ、御てかみをあなたさまとそんじ

日々とわするゝひまとてハ

御ざなく候、そのうへおいね

事、なに事もわかりい

日々とあなたさまの事ばかり

たつね申し候て、なか〳〵

わたくしニもおもひをこがし

まいらせ候、又あそんの事を

日々とわたくへしたつね

かた〳〵おもひをまし

申候、御すいりう下さるへく候

尚又御申こしの事ハ

けして一日ニてもぼうきやく

いたし不申候、わたくし

おいね事、けして御こゝろニ

御かけ下されましく、をぢ

どのかたへまいりい申ニつき

御あんしん下さるへく候

かならず〳〵御こゝろに

御かけ御いたミなきよう

御くらし下され度、これのミ

いのりまいらせ候、あなたさま

御あんじのとふり、このかた

ニても日々とあんじくらし

いかゝの御ゑんにてかようニ

相成候やらと、ま事ニそれ

のみあんじくらしまいらせ候

このかたの事ハ御こゝろに御かけ

下されましく、御いたみ

等出ぬよふ御くらし下され度

ひとへに〳〵いのりまいらせ候、

そのほか御申こしの御事

御ありかたく存まいらせ候、かしこ

まり入居申候

一、御母さま御たつしやニて

御くらし遊ハし候よし、御めて度

存上まいらせ候、よろしく御つたへ

下され度御たのミ申上候

すねんらいの事ニて、さぞ〳〵

御あんし遊ハし候わんと

それのミ存まいらせ候

一、御こゝろに御かけ下され候て

かず〳〵御おくりもの下

され、御ありかたくうけ

とりまいらせ候、だん〳〵御こゝろに

御かけ下され候て、ゑん

ごく御おくり下され

御をんのほと、いつしか

わすれ申さず候、銀十〆目も

たしかにうけとり申候

ま事ニ〳〵うミ・やまかけ

へだゝり候所、かよふニ

なし下され候事、一しやう

わすれ不申候、このだん

あつく御礼申上候

一、御申付之事、けしてわすれ

申さす候、しうし、㕝

のとふりニてハ、よろし

からずとそんし上まいらせ候

けしてわすれ候事ニてハ

御さなく候

一、母さまへ、はなたはこ入壱

さしあけ申候、これは

おいね壱人のゑずかき

しるし御ざ候を御あけ

下さるへく候、ま事ニおいねニ

生うつしニ御ざ候、この

たん御申あけ下さるべく候

一、あなたさまへ、はなたはこ入

壱、さしあけ申候、これハ

わたくし・おいね両人の

すがたかきしるし御ざ候

これ又両人のかを生う

つしニ御さ候、これを

わたくし・おいねとおぼし

めし、あさゆふ、御らん

下され度御たのミ申上まいらせ候

一、あそんもふしニくらし

申候よし、又しやくも

なをり候よし、めて度存まいらせ候

よろしく御つたへ下さる

へく候、同人江たばこ二十まき

引すり壱、せつた壱そく

たはこ入壱、おくり申候

ま事ニみやけの印まて

ニて御さ候

一、ひがとへんも、ふしニくらし

申候よし、これまたよろ

しく御つたへ下さるへく候

一、そのほか御ミやけもの等

おくり候はづニて御ざ候へとも

何事もゆきとゝき不申

それゆへ御ぶさた申上候わん

御ゆるし下さるへく候

みきのだん申上度、また〳〵

明年の御たよりを、月ほしと

御まち申上まいらせ候、かならす〳〵

御ひようき等出ぬよう

御くらし下さるへく候、このほう

ニても、あけくれあなたさまの

そく才・ゑんめいをいのり

申候よりほか、御ざなく候

とふぞや〳〵明年ハ又々

ちらとニても御たより

下され度、ひとへに〳〵御まち

申上まいらせ候、御申上度御事

やふ〳〵御ざ候へとも、またの

御たよりと、おしき筆

とめまいらせ候、まつハあら〳〵

めて度かしく

寅十一月十一日　　其扇

シイホルト様

かへす〳〵も御痛ミなきよう

御たつしやニて御くらし

下され度御たのミ申上まいらせ候

このほうもふしニくらし

申まゝ、御こゝろやすく

おほしめし下さるへく候

一、御おくり下され候しな

十三反の内、十反うけとり

申候、三反ハうけとり不申候

又そのうちすこしニても

御おくり下され候しな御ざ

候ハヽ、しかと遊ハし

御おくり下さるへく候、この

たん御頼申上置候、尚又

くわしき事ハ、ゑかき

さまへ申上おき候まゝ、御きゝ

下さるへく候、だん〳〵

御せわニも成申候まゝ、御礼御申

下さるへく候、且又直之助さま

りよふ才さまあつき御せわ

ニなり申まゝ、明年の

御たよりニハよろしく

御礼御申こし下さるへく候

かしく

又申上候、このせつ御おくり

下され候しな、ゆびぬき

七ツ、かミたて三ツ、べつ

かうくし壱、ゆびかね

十ヲ、御ありかたくうけ

とり申候、このだんかき

そへ申上まいらせ候

Engelse vertaling van de brief

Thank you for your three letters of March four, seven and fourteen. I am delighted to hear that you are in good health. Oine and I are also well. I was worried about the sea trip, but it reassures me to hear that you arrived safely [in Batavia].

For many years we were bound by a mysterious fate until increasingly worrisome events caused you to return last year. There is no day that I do not weep. Reading your detailed letters, I recall your face and long for the days gone by. As I can no longer see your face, I imagine that your letters are you and I cannot forget you a single day. Moreover, Oine understands everything and asks for you all the time, which makes my heart ache even more. Oine also keeps asking about Orson every day and she reminds me of you even more. Please imagine how I feel.

Furthermore, I will never forget what you wrote in your letter. Please don’t worry about Oine and myself and rest assured, as my uncle takes care of us. There is really no need to trouble yourself. The only thing I wish for is that you can live in good health. We worry about you in the same way that you worry about us. I ponder every day why we met with such a fate. Again, please don’t burden your heart with our situation and I will devote my prayers to your health. Besides, I really appreciate what you wrote in your letter.

[Item] I am happy to hear that your mother is well. Please give her my regards. I imagine she must have been very worried all those years you were in Japan.

[Item] Thank you for all the presents. I won’t forget the favour to receive presents from such a faraway country. I can confirm that I received the amount of ten kan silver. I thank you from the bottom of my heart for sending this to us from over the far mountains and the sea.

[Item] I will not forget what you wrote in your letter. However, I think it is against the accepted practice. I will not forget. [What this refers to is unclear.]

[Item] I would like to present a snuff box to your mother. It is decorated with Oine’s picture. It looks exactly like her. Please convey this to your mother.

[Item] To you, I also present a snuff box. It is decorated with both the pictures of myself and Oine. They are faithful portraits. Please look at the box every morning and evening and think of it as Oine and me.

[Item] I am relieved to hear that Orson is well and recovered from his illness. Please give him my regards. I sent him twenty rolls of tobacco, a pair of geta (wooden clogs), a pair of zōri (sandals), and a tobacco pouch. They are just some souvenirs.

[Item] I understand Higatohen [unclear who Sonogi refers to] is well, please give him my regards.

[Item] Furthermore, I intended to send you more souvenirs, but I have been quite belated. Please forgive my inattentiveness. I will have to conclude my letter. I am looking forward to your letter of next year. Please live in good health. Here, I can do nothing more than pray for your health and longevity day and night. Please, send me a letter next year, even if it is only a few words. I will earnestly wait for it. There is much more I want to say, but I will write it in a next letter. With reluctance I stop my brush. Respectfully yours,

Sonogi Year of the Tiger, 11th month, 11th day [25 December 1830]

to Mr. Siebold

[post scriptum]

[Item] I must repeat that I hope you will live in good health. We do the same, please be assured.

From the thirteen pieces of fabric that you sent me I received only ten. Three pieces are missing. Please be careful in the future, even if you would send just some small items. I spoke about this to the painter [C.H. de Villeneuve], so please ask him for the details. I am greatly indebted to him, so please thank him.

I am also much obliged to Mr. Naonosuke [the translator Matsumura Naonosuke] and Mr. Ryōsai [Siebold’s student Kō Ryōsai]. Please write some words of thanks to them in your next letter.

Lastly, I thank you for the presents of seven rings, three hairpins, one comb made of tortoise shell, and ten thimbles.