Verborgen betekenissen

De houtblokprenten (ukiyo-e) vormen gelaagde raadsels en bevatten veel verwijzingen naar verhalen over de Japanse geschiedenis, literatuur, mythologie, mode, folklore of roddels uit het dagelijks leven in de Edo-periode. Sommige werken bevatten sluikreclame of omzeilen de censuurwetten. Voor deze tentoonstelling is elke prent tot in het kleinste detail onderzocht en beschreven. Er is gekeken naar de versieringen, rekwisieten, motieven, cartouches en achtergronden, want die onthullen de opeenstapeling van verhalen in de werken.

De prent ‘Yoyokiku en Yoyotsuru van Huize Matsubaya’ van Kitagawa Utamaro is een speelse parodie op het beroemde kabuki-theaterstuk ‘Sukeroku’. Dit toneelstuk speelt in de lente, zoals de kersenbloesem in de rechterbovenhoek verraadt. De gehurkte vrouw links houdt een pop vast van de acteur Ichikawa Danjūrō VI in zijn rol van Sukeroku.
Sukeroku wist niet wie zijn vader had vermoord en doorzocht de hele wijk Yoshiwara op zoek naar het gestolen familiezwaard. De beroemde courtisane Agemaki raakt verstrikt in het verhaal omdat ze verliefd is op Sukeroku, maar ook de rijke moordenaar Ikyū als klant moest accepteren. Met zijn paarse hoofdband trok Sukeroku de aandacht van alle vrouwen in Yoshiwara, omdat het paarse pigment om de stof te kleuren heel erg duur was.

Een groep courtisanes neemt afscheid van hun klanten die de trap aflopen, vroeg in de morgen. De jongeman rechts krijgt een briefje (of de rekening) van een van de dames. In Edo werden regelmatig gebouwen verwoest door brand; de wijk Yoshiwara is meerdere keren afgebrand. Als dit gebeurde, kregen de eigenaars van de officiële bordelen toestemming om tijdens de nieuwbouw ergens anders tijdelijk hun bedrijf voort te zetten.
Deze triptiek toont zo’n tijdelijk onderkomen na een brand in de tweede maand van 1800. Dit onderkomen was gelegen in de wijk Yama no Shuku, herkenbaar aan de rivier de Sumida die te zien is op de achtergrond. Op de linkerprent is ook de toegangspoort van het Mimeguri-heiligdom te zien. De poort staat achter een dijk, daarom lijkt hij in de grond gezakt te zijn. Op de prent is nog veel meer te ontdekken.

Volgens een legende werd een heilig juweel in het bezit van hoveling Fujiwara no Fuhito (659-720) gestolen door de zeegod Ryūjin. Een parelduikster, die verliefd was op Fuhito grijpt het juweel weer terug uit het Drakenpaleis, de woonplaats van Ryūjin. De woedende zeegod nam de vorm van een zeedraak aan en achtervolgde de vrouw die terugzwom naar de kust. In een laatste poging het juweel te redden snijdt de parelduikster haar boezem open en verstopt het juweel erin. Haar bloed vertroebelt het water waardoor haar achtervolgers de jacht moeten staken. Ondanks dat de parelduikster sterft aan haar verwondingen komt het juweel toch weer veilig bij Fuhito terug. De duikster krijgt hemelse zegeningen voor haar daad. Op deze prent kijkt de duikster zonder angst achterom naar haar achtervolgers. Ze houdt een mes boven haar hoofd, achter haar rug verstopt ze het heilige juweel.
De meeste parelduikers zijn vrouwen. Tegenwoordig dragen zij een duikpak, maar vroeger droegen ze alleen een lendendoek. De halfnaakte parelduikers waren een populair onderwerp in de Japanse prentkunst, vooral voor shunga (erotische prenten).

Nieuwsgierig geworden? Deze en nog veel meer fenomenale werken uit museum- en privécollecties zijn tijdelijk te bezichtigen in Japanmuseum SieboldHuis.

Publicatie en activiteiten
Bij deze tentoonstelling verschijnt de Engelstalige publicatie ‘The Riddles of Ukiyo-e. Women and Men in Japanese prints, 1765-1865’. De tentoonstelling en publicatie zijn het resultaat van een project van studenten van onder meer de Universiteit Leiden en is geprogrammeerd in het kader van European City of Science Leiden. De redactie van de publicatie is in handen van Josephine Smit, Jim Dwinger en Chris Uhlenbeck. Een veelzijdig activiteitenprogramma biedt verdere verdieping op de tentoonstelling.